زن و خانواده در جامعه مصر موضوعی همواره مورد بحث و جدل(1)
مقدمه:
مصر یک کشور اسلامیست و تقریبا 90% مردم آن مسلمان هستند در چنین جامعه ای بطور معمول به جنس زن و فعالیت های او در اجتماع از منظر اسلام نگاه می شود البته باید توجه داشت خیلی وقت ها فرق بسیار است بین آنچه که اسلام بعنوان حقوق زن مطرح میکند و آنچه که در عمل یک مرد مسلمان یا جامعه اسلامی در رفتار با زنان به اسم اسلام انجام می دهد. متاسفانه بسیاری از افراد و بویژه روشنفکران غرب زده و سکولارها فرق بین این دو موضوع را درک نمی کنند یا از روی عمد خودشان را به جهالت می زنند در نتیجه هر چه را که یک مرد مسلمان یا یک رجل دینی باسم اسلام در باره حقوق زنان می گوید و در رفتار با آنها انجام میدهد همان را بعنوان نظر اسلام درباره حقوق زنان برمی شمارند یا اینکه با انتخاب گزینشی جزئی از یک آیه و روایتِ مرتبط با موضوع زنان، بدون علم به شرح و تفسیر آن، برداشت نادرستی از آیه انجام می دهند سپس اسلام را ناقض حقوق زنان بر می شمارند این موضوع به عینه در کشور مصر قابل مشاهده است. در همین رابطه شیخ الازهر احمد طیب در برنامه شب های ماه رمضان(1402) خود با نام "الامام الطیب" گفت:"برخی عادات ها وسنت های غلط در باره زنان وجود دارد که منشاء آنها جامعه است و ربطی به اسلام ندارد اما عده ای آنها را به اسلام ربط می دهند اینگونه عادت ها را اسلام قبول ندارد «لا یَعرفُه الإسلام ولا تُقِرُّه شریعته» لذا اینکه عده ای با چنین عادت های غلطی در جامعه همچون یک حکم اسلامی برخورد می کنند و آن را همچون یکی از واجبات می پندارند کاملا اشتباه است. وی در ادامه سخنانش افزود: من هیچ موضوعی را مانند موضوع زن در اسلام نمی شناسم که از ابتدای قرن گذشته تاکنون اینچنین باعث فرسایش فکر و اندیشه و وقت علمای اسلام در پاسخ دهی به شبهات مربوط به آن شده باشد لذا در طول بیش از یک قرن بارها مطالب نادرستی از زبان اسلام نسبت به حقوق زنان توسط عده ای جاهل ویا مغرض بیان شده و علماء نیز پاسخ شبهات را داده اند اما باز می بینیم که عده ای همان شبهات را مطرح می کنند."
موضوع دیگری که باید در بحث از بنیان خانواده و حقوق زنان در مصر به آن توجه کرد اینست که حکومت مصر حداقل در یک قرن اخیر به جز یک دوره کوتاه همواره یک حکومت غیر دینی بوده است و سکولارها در آن از آزادی زیادی برخوردار بوده و هستند آنها می توانند به راحتی در روزنامه ها و شبکه های اجتماعی با ضد انسانی خواندن احکام اسلام در خصوص زنان؛ مطالبی را برضد اسلام بنویسند و منتشر کنند و این موضوع باعث می شود که هر چند وقت یکبار ما در مصر شاهد بحث و جدل اسلام گراها( از معتدل تا افراطی)با سکولارها و روشنفکران در باره بنیان خانواده، مرزهای آزادی و حقوق زن باشیم.[1] شایان ذکر است قانون اساسی مصر، که در سال 1923 تدوین و از قوانین فرانسه اقتباس شده، برای زنان در عرصه های اجتماعی و سیاسی حقوقی مساوی مردان در نظر گرفته است و در سال 2000 میلادی سوزان مبارک، همسر رئیس جمهور وقت، "شورای ملی زنان" را با هدف بهبود موقعیت و قدرت دادن به زنان تاسیس کرد. این شورا به عنوان نهادی مستقل، موضوعات مربوط به حقوق زنان را در جامعه مصر پیگیری کرده و میکند و با راه اندازی کمپین هایی تلاش دارد تا با آگاه سازی زنان نسبت به توانمندی هایشان آنها را به حضور چشمگیرتر و قوی تر در صحنه اجتماعی و سیاسی مصر ترغیب کند. رئیس شورای ملی زنان در حال حاضر خانم مایا مرسی می باشد.
*در زیر نگاهی گذرا خواهیم داشت به برخی رویدادهایی که در یکسال اخیر باعث شده موضوع حقوق زن، حجاب و بنیان خانواده در مصر محل بحث و گفتگو واقع شود.
1-جنجال سخنان خانم شیرین غالب در مراسم فارغ التحصیلی دانشجویان دختر دانشکده پزشکی الازهر[2]
سال گذشته خانم دکتر شیرین غالب رییس انجمن پزشکان قاهره در مراسم فارغ التحصیلی تعدادی از دانشجویان دختر دانشکده پزشکی دانشگاه الازهر طی سخنانی گفته بود: من شما دانشجویان را نصیحت میکنم که خانواده و تربیت فرزندان را اولویت اول خودتان و قبل از شغلتان قرار دهید.
بدنبال سخنان خانم شیرین غالب خانم دکتر هبه قطب متخصص امور خانواده در توئیتی که برخی رسانه های مصری به شکل گسترده ان را بازتاب دادند نوشت: مردان باید در کار منزل از قبیل پخت وپز و ... همسرانشان را کمک کنند وما هیچ سند شرعی یا قانونی نداریم که زن باید همه کارهای داخل خانه را انجام دهد.
این موضوع سبب شد که علمای دینی، متخصصان امور خانواده وحقوق زنان همچنین روشنفکران در آن برهه زمانی در خصوص حقوق زن در اسلام به بحث و گفتگو در رسانه ها ، روزنامه ها وشبکه های اجتماعی بپردازند محور مهمترین موضوعات مورد بحث عبارت بود از: وجوب یا عدم وجوب کارکردن زن در خانه ، لزوم مشارکت زن وشوهر در انجام کارهای خانه، فعالیت زن در خارج خانه و موضوع شیر دادن مادر به بچه ها.
خانم نهاد ابو قمصان یکی از فعالان حقوقی در دفاع از حقوق زنان در صفحه شخصی خودش در فیسبوک با استناد به آیه "والوالِدَات یُرضِعنَ أَولَادَهن حولَینِ کَامِلَینِ لِمَن أَرَادَ أَن یُتِم الرضَاعَةَ، وَعَلَی الْمَولُودِ لَه رزقهن وکسوتهن بالمعروف فإِن أَرضَعنَ لَکُم فَآتُوهن أُجُورَهُن". نوشت در قران آیه ای که زنان را مجبور به شیردادن فرزندانشان کرده باشد وجود ندارد.
خانم دکتر سعاد صالح استاد ورییس دانشکده دخترانه پژوهش های اسلامی و عربی دانشگاه الازهر در اظهار نظری ضمن تأیید نظر کسانی که زن را ملزم به انجام کارهای منزل نمی دانند گفت: از نظر اسلام زن به هیچ عنوان مجبور نسیت کارهای خانه را از قبیل پخت وپز و شستشو و... انجام دهد واگر زنی چنین کاری انجام می دهد این از باب لطف ومحبت است.
*دکتر علی جمعه عضو هیئت بزرگان علمای الازهر ومفتی سابق مصر در گفتگوی با شبکه ماهواره ای "سی بی سی" در خصوص وظایف زن در خانه از دیدگاه اسلام گفت: بیشتر علمای اسلام قائل هستند انجام کارهای منزل بر زن واجب نیست علمای شافعی حنبلی ومالکی قائل بعدم وجوب هستند اما علمای حنفی آن را واجب می دانند ایشان در ادامه گفت: در خصوص روابط زن وشوهر و ووظایفی که آنها نسبت به یکدیگر وخانواده دارند نباید به موضوع از دیدگاه حقوقی و یا تجاری نگاه شود موضوع رابطه زن وشوهر یک موضوع تجاری خرید وفروش و سود و زیان نیست بلکه رابطه زن و شوهر باید مبتنی بر محبت و مودت و همکاری باشد به همین خاطر پیامبر اکرم (ص) کارهای منزل و بیرون منزل را بین علی و فاطمه(سلام الله علیهما) تقسیم کرد. امام شافعی در همین زمینه می گوید: خدمت زن به شوهرش حسنه ای بزرگ است خداوند همه زنان مسلمان را موفق به انجام چنین حسنه ای کند.
*دکتر احمد کریمه استاد فقه وشریعت اسلامی الازهر در گفتگو با رسانه های مصری در خصوص وظایف وواجبات زن در خانه گفت: خداوند در قرآن کریم می فرماید: "وَالْوَالِدَاتُ یُرْضِعْنَ أَوْلَادَهُنَّ حَوْلَیْنِ کَامِلَیْنِ لِمَنْ أَرَادَ أَنْ یُتِمَّ الرَّضَاعَةَ وَعَلَی الْمَوْلُودِ لَهُ رِزْقُهُنَّ وَکِسْوَتُهُنَّ بِالْمَعْرُوفِ" بنابر این آیه؛ زن باید دو سال به فرزندانش شیر دهد اما اگر او از شیر دادن عاجز بود در این حالت شوهر باید یا مرضعه بگیرد و یا از شیر خشک استفاده کند و در صورتی که مادر خودش اقدام به شیر دادن به کودک کند مرد باید همه آن چیزی را که زن نیاز دارد از جمله خوراک و لباس و ... برای او تهیه کند واین وظیفه ی شرعیست که بر دوش مرد می باشد و قرآن و سنت نیز بر آن تأکید دارد. کریمه نیز همانند علی جمعه بیان داشت باور بیشتر علمای اسلام اینست که خدمت کردن زن به شوهر واجب نیست اما نباید این موضوع به عنوان یک عادت تبدیل شود و زن از خدمت به شوهر سر باز زند. وی در ادامه افزود: البته مذهب حنفی خدمت کردن زن به شوهر را واجب می داند اما سایر مذاهب معتقدند که شایسته و بایسته است که زن به همسرش در خانه خدمت کند ومرد نیز می تواند داوطبانه در کارهای خانه به همسرش کمک کند.
دکتر عباس شومان معاون سابق شیخ الازهر در این باره می گوید: خانواده کمربند امنیت جامعه است لذا باید آن را محکم بست وی کار کسانی را که با سخنانشان باعث تحریک زنان علیه شوهران و از هم پاشیدن بنیان خانواده می شوند به شدت تقبیح می کند و بیان سخنانی که باعث از هم پاشیدگی خانواده ها می شود را به صلاح جامعه مسلمان مصر نمی داند.
دکتر احمد ممدوح دبیر دار الفتوای مصر و مدیر مرکز پژوهشهای فقهی در باره حقوق زن در اسلام و ارزش بنیان خانواده می گوید: زندگی زناشویی بین مرد و زن بر اساس حقوق و تکالیف برپا نمی شود بلکه زندگی باید براساس محبت و مودت و همکاری متقابل پایه گذاری شود. وی در ادامه می افزاید: آن رأی و نظری که می گوید خدمت کردن زن به شوهر واجب نیست قول واحد است لذا فقها بر آن اجماع ندارند لذا نمی توان با استناد به این "قول" گفت که زن میتواند از انجام کارهای منزل سر باز زند حضرت فاطمه (ع) نیز بر اساس تقسیم کاری که پدر بزرگوارشان رسول گرامی اسلام (ص) بین او و حضرت علی(ع) انجام داده بود به کار های داخل خانه می پرداخت وبدون تردید انجام کارهای منزل توسط زن اجر بزرگی به همراه خواهد داشت در همین زمینه روایتی از پیامبر(ص) وارد شده است "إذا صلت المرأة خمسها وصامت شهرها وحفظت فرجها وأطاعت زوجها قیل لها ادخلی الجنة من أی أبواب الجنة شئت". (اگر زن نماز های پنجگانه اش را بخواند وروزه بگیرد و ناموسش را حفظ و از همسرش اطاعت کند روز قیامت به او گفته می شود: از هر دری که بخواهد وارد بهشت خواهد شد).
*اقای حمدی رزق یکی دیگر از روزنامه نگاران مصری در مقاله ای با عنوان کی جامعه از شیر گرفته میشود؟ نوشت: چه وقت دست از سر خانواده و آرامش آن برمی داریم وا جازه می دهیم در آنها محبت ومودت حکم فرما شود؟ چه وقت از محاسبه ی مادی تنگ خدمت زن به شوهرش درست برمی داریم؟ زندگی زناشویی را همچون یک معامله تجاری برشمردن کار شایسته ای نیست.
*خانم کواعب براهمی از دیگر شخصیات های رسانه ای است که درباره موضوع حقوق وتکالیف زن مقاله ی با عنوان "آنها مصلحت تو را نمی خواهند" منتشر کرد او در این مقاله نوشته است: در جامعه مصر مطالب مختلفی در خصوص حقوق زن در اسلام توسط افراد مختلفی بیان شده و می شود آنها که به ظاهر می خواهند با بیان مطالب خارج از عرف همچون عدم وجوب کار زن در خانه از حقوق زنان دفاع کنند در واقع هدفشان ازهم پاشاندن بنیان خانواده در مصر می باشد. وی می افزاید: همزمان با فعالیت های جدیدی که در موضوع حمایت از حقوق همجنسگراها در جامعه مصر دیده میشود شاهد هستیم که عده ای به موضوع حقوق زنان پرداخته اند آنها می گویند که زن برای شیر دادن به فرزندش باید از همسرش پول طلب کند حتی حیوانات نیز اینگونه نیستند حیوان نیز نه تنها بچه خود بلکه گاهی بچه دیگری را شیر میدهد پس چه طور میشود که انسان باید برای شیر دادن طلب اجرت کند یعنی انسان پست تر از حیوان است.
* خانم دکتر نیوان قباج وزیر همبستگی اجتماعی مصر طرح موضوعاتی مثل عدم لزوم کارکردن زن در منزل را درست ندانست و افزود طرح اینگونه مسائل باعث ایجاد مشکلات خانوادگی و اجتماعی در مصر می شود به نظر من بهتر است ما به جای آنکه بدنبال ایجاد مشکل باشیم به سمت تحکیم بنیان خانواده قدم برداریم. زیرا روابط زناشویی یک رقابت نیست بلکه همکاری و مشارکت است.
***الازهر و موضوع وظایف زن و شوهر نسبت به یکدیگر[3]، در پایان به موضع الازهر در خصوص موضوع مورد بحث اشاره می کنم. الازهر طی بیانیه ای اعلام داشت نباید افراد بدون اطلاع کافی، وارد بحث احکام مربوط به خانواده شوند زیرا این کار باعث ایجاد فتنه می شود باید توجه داشت که رابطه زن و شوهر در اسلام رابطه ای مبتنی بر محبت و مودت است و وظیفه مادری یک رسالت بسیار بزرگ برای مادر بشمار می رود و شایسته نیست که ما جایگاه مادر را به جایگاه یک اجیر مزد بگیر تنزل دهیم. در واقع حقوق و وظایف زن و شوهر در زندگی مشترک در هم تنیده است مرد وظیفه ظاهری که کسب درآمد برای گذران زندگی است را برعهده دارد و زن وظیفه باطنی را که خدمت در خانه و تربیت فرزندان است را بر عهده دارد و انجام کارهای منزل بصورت دواطلبانه توسط مرد سنت پسندیده ای می باشد.
[1] در همین زمینه دکتر عمار علی حسن، مقاله نویس روزنامه المصری الیوم می گوید: ما دو جریان مختلف را در جامعه مصر درباره حقوق و وظایف زنان مشاهده میکنیم در یک طرف فقها هستند که با استناد به کتب قدیمی سخن میگویند ودر طرف دیگر جمعیت ها و انجمنهای حمایت از حقوق زنان هستند که با استناد به تغییر روشهای زندگی و تجدد به دنبال ازهم پاشاندن اساس خانواده در مصر هستند.
[2] -https://www.almasryalyoum.com/news/details/2674139
«بیتک قبل مهنتک».. نقیب أطباء القاهرة شیرین غالب توضح حقیقة تصریحاتها فی حفل تخرج طالبات «طب الأزهر» (القصة کاملة)
[3] -https://www.youm7.com/5894146
نظر شما